در این مقاله به توضیح انواع سرطان رحم، علائم، راه‌های تشخیص و همچنین انواع درمان آن خواهیم پرداخت.
رحم بخشی از دستگاه تناسلی خانم‌‌‌‌‌‌‌‌هاست که اندامی توخالی و گلابی شکل است و جنین در آن رشد میکند. رحم در حفره لگن بین مثانه و رکتوم قرار دارد. بخش باریک و پایینی رحم دهانه رحم (سرویکس) نام دارد و بخش میانی و پهن رحم تنه (Corpus) است. دیواره رحم بافتی دولایه دارد. لایه درونی یا پوشاننده را آندومترمی‌‌‌‌‌‌‌‌گویند. لایه بیرونی بافت ماهیچه است که میومتر(بافت عضلانی رحم) نام دارد. در خانم‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که در سن بچه‌دارشدن هستند، پوشش داخلی رحم رشد میکند و هر ماه به ضخامت آن اضافه میشود تا برای بارداری آماده شود. اگر خانمی باردار نشود، لایه پوشاننده درونی ضخیم و پرخون ریزش میکند و به صورت خونریزی عادت ماهیانه از واژن خارج میشود.
تغییرات سلولی و تکثیر خارج از کنترل انواع سلولهای رحمی میتواند ایجاد سرطان رحم نماید. در اکثر موارد سرطان رحم از سلولهای پوشش داخلی رحم یعنی اندومتر منشا میگیرد و به همین خاطر اکثرا سرطان رحم را همان سرطان اندومتر فرض میکنند. موارد نادری از سرطان رحم از منشا لایه عضلانی رحم یا میومتر است که سارکوم نامیده میشود.
سرطان اندومتر در کشورهای توسعه یافته شایعترین سرطان دستگاه تولید مثل زنان است، ولی در کشورهای در حال توسعه پس از سرطان دهانه رحم(سرویکس) دومین سرطان شایع دستگاه تناسلی زنان میباشد.
خصوصیات سرطان رحم
- سرطان اندومتر در هر سنی ممکن است دیده شود اما سن شیوع آن در سن یائسگی است یعنی بالای ۵۰ سال .
- سرطان اندومتر در مراحل ابتدائی موجب ایجاد خونریزی غیر طبیعی رحم میشود. بنابر این در صورت مراجعه سریع و اقدام تشخیصی مناسب پزشک در مراحل اولیه بیماری قابل تشخیص و درمان است.
- اکثر موارد سرطان رحم(اندومتر) پاسخ به درمان خوبی دارد و سیر بیماری چندان تهاجمی و سریع نیست.
علائم سرطان اندومتر
- خونریزی غیر طبیعی رحم شایعترین و مهمترین علامت سرطان اندومتر است. میتواند بصورت خونریزی شدید قاعدگی، خونریزی یا لکه بینی بین دو قاعدگی و خونریزی یا لکه بینی بعد از یائسگی بروز کند. بخصوص در دوران یائسگی هر گونه خونریزی حتی یک قطره نیز مهم است و باید پیگیری شود.
- ترشحات غیر طبیعی بخصوص در دوران یائسگی میتواند نشانه ای از سرطان اندومتر باشد.
- احساس سنگینی یا ناراحتی در حفره لگن به علت بزرگی رحم
- درد هنگام ادرار کردن
- درد هنگام مقاربت
چه کسانی در معرض خطر سرطان رحم هستند؟
هیچ‌کس علت دقیق سرطان رحم را نمی‌‌‌‌‌‌‌‌داند. البته روشن است که این بیماری واگیر ندارد یعنی کسی سرطان رحم را از دیگری نمی‌گیرد. عواملی وجود دارد که میتواند برای ایجاد سرطان رحم خطرزا باشد. یعنی احتمال ابتلا به سرطان اندومتر را افزایش دهد. این عوامل شامل:
- سن بالای ۵۰ سال
- چاقی
- دیابت
- فشارخون
- مصرف داروی تاموکسیفن در مبتلایان به سرطان پستان
- هورمون ترپی بعد از یائسگی(HRT) با استروژن تنها (بدون پروژسترون)
- مبتلایان به بیماری تخمدانهای پلی کیستیک(تنبلی تخمدان)این افراد به دلیل تاخیر پریود و سیکلهای ماهانه بدون تخمک گذاری در معرض افزایش هورمون استروژن تنها هستند. هورمون استروژن به مرور باعث افزایش ضخامت اندومتر و در دراز مدت سرطان اندومتر میشود.
- هیپر پلازی اتیپیک اندومتر(افزایش ضخامت اندومتر همراه با سلولهای غیر طبیعی)
- عوامل ژنتیک: موارد کمی از سرطانهای اندومتر فامیلی و ژنتیک هستند. این بیماری سندروم Lynch نامیده میشود. در سندروم لینچ سرطان کولورکتال(روده بزرگ)، سرطان تخمدان و سرطان اندومتر دیده میشود.
تشخیص سرطان رحم
پزشک معالج شما از روشهای مختلفی جهت تشخیص بیماری سرطان رحم استفاده میکند.
- قدم اول شرح حال و معاینه کامل بیمار است. برای بسیاری از بانوان معاینه واژینال در زمان خونریزی ناخوشایند است ولی باید بدانیم که همیشه یکی از اولین اقدامات در تشخیص صحیح هر بیماری معاینه فیزیکی است. مثلا در مورد پولیپ‌های دهانه رحم، زخم‌های دهانه رحم و سرطان سرویکس هیچ روش تشخیصی دیگری جز معاینه وجود ندارد.
- قدم بعدی احتمالا سونوگرافی رحم وتخمدان است که البته سونوگرافی ترانس واژینال بسیار دقیقتر است بخصوص در دوران یائسگی. در اکثر موارد سرطان اندومتر افزایش ضخامت اندومتر گزارش میشود.
- قدم بعدی نمونه برداری یا بیوپسی اندومتر در مطب است که نمونه های کوچک بافتی جهت بررسی میکروسکوپی را فراهم میکند. در این روش، یک لوله انعطاف پذیر کوچک از طریق واژن وارد رحم شده و سپس نمونه کوچکی از سلول های رحم را با مکش جمع آوری می کند. (حدود ۹۵% موارد بیوپسی اندومتر در مطب جهت تشخیص کفایت میکند.)
- هیستروسکوپی و یا کورتاژ تشخیصی در اتاق عمل. در مواردی که نمونه بیوپسی در مطب ناکافی باشد و یا به علت بسته بودن دهانه رحم امکان بیوپسی در مطب وجود نداشته باشد می‌توان نمونه برداری را در اتاق عمل انجام داد.
- پاپ اسمیر. در تمام موارد خونریزی یا لکه بینی و ترشحات مشکوک رحمی انجام پاپ اسمیر برای رد ضایعات دهانه رحم ضروری است. در سرطان رحم نیز گاهی سلولهای بدخیم رحمی در پاپ اسمیر مشاهده میشود.
- سی تی اسکن (CTscan)، ام ار ای(MRI) شکم و لگن رادیوگرافی سینه و آزمایش خون (CA125تومور مارکر) از دیگر روش‌هایی است که در تشخیص میزان پیشرفت بیماری و مرحله بندی قبل از جراحی ممکن است درخواست شود.
مرحله بندی سرطانهای اندومتر
مرحله بندی سرطان به میزان گسترش سرطان می‌گویند و مرحله بندی به پزشک معالج در انتخاب روش درمانی مناسب برای هر بیمار، تعیین پیش آگهی بیماری و مدت طول عمر بیمار کمک میکند.
مرحله اول: سرطان فقط در رحم است و به دهانه رحم گسترش پیدا نکرده است.
مرحله دوم: سرطان از تنه رحم به دهانه رحم گسترش پیدا کرده است.
مرحله سوم: سرطان در خارج از رحم پراکنده شده است، ولی نه در خارج لگن (و نه در مثانه و رکتوم). غدد لنفاوی در حفره لگن هم به سلولهای سرطانی آلوده شده‌اند.
مرحله چهارم: سرطان در مثانه یا رکتوم یا در ورای لگن یا قسمت‌های دیگر بدن گسترش‌یافته است.
درمان سرطان رحم
پس از تشخیص قطعی بیماری که با بیوپسی از رحم صورت میگیرد و تعیین گسترش بیماری با روشهای کمکی تصویر برداری تعیین نحوه درمان با توجه به شرایط بیمارتعیین میشود. انتخاب درمان به اندازه تومور، مرحله بیماری، اینکه آیا هورمون‌های زنانه بر رشد تومور تأثیر میگذارد و همچنین درجه تومور بستگی دارد. (درجه نشان میدهد که سلولهای سرطانی چقدر به سلولهای عادی شبیه هستند و سرعت رشد سرطان را هم نشان میدهد. سرطانهای درجه پایین به نظر آرام‌تر از سرطانهای درجه بالا گسترش پیدا میکنند.) پزشک همچنین عوامل دیگر نظیر سن بیمار و سلامت عمومی او را در نظر میگیرد.
درمان استاندارد سرطان رحم شامل برداشتن رحم و سرویکس و لوله و تخمدان دوطرف و بررسی غدد لنفاوی لگن و اطراف آئورت و در صورت لزوم برداشتن آنهاست . در صورت درگیری دهانه رحم عمل جراحی وسیعتر خواهد بود و قسمت فوقانی واژن و بافتهای اطراف رحم (پارامتر)نیز برداشته میشود. پس از جراحی بسته به میزان گسترش بیماری می‌توان از درمانهای کمکی رادیوتراپی(خارجی و داخلی)، شیمی درمانی و هورمون تراپی استفاده کرد.
در بیماران جوان که خواستار حفظ باروری هستند بسته به میزان وسعت بیماری گاهی می‌توان از جراحی صرف نظر نموده و با درمان هورمونی با دوز بالای ترکیبات پروژسترونی بیمار را درمان کرد.
پزشکان از دو نوع پرتودرمانی استفاده میکنند:
- پرتودرمانی خارجی :در پرتودرمانی خارجی، از دستگاه بزرگی در خارج از بدن برای تاباندن پرتو به محل تحت درمان استفاده میکنند. زنان معمولاً به صورت سرپایی در درمانگاه یا بیمارستان، ۵ روز در هفته و برای چند هفته متوالی پرتودرمانی خارجی می‌شوند. این برنامه به محافظت از سلول‌ها و بافتهای سالم با پخش و تقسیم شدن دوز کلی پرتودرمانی کمک میکند. هیچ‌گونه مواد رادیواکتیوی را در این نوع پرتودرمانی در بدن کار نمی‌گذارند.
- پرتودرمانی داخلی :در پرتودرمانی داخلی محفظه‌ای کوچک از مواد رادیواکتیو را از طریق واژن به مدت چندین هفته در رحم کار می‌گذارند. برای محافظت دیگران از پرتودهی رادیواکتیو، کسی نمی‌‌‌‌‌‌‌‌تواند بیمار را در زمانی که این مواد در بدنش است ملاقات کند و افراد فقط برای مدت کوتاهی می‌‌‌‌‌‌‌‌توانند او را ببینند. بعد از خارج کردن ایمپلنت، هیچ اثری از مواد رادیواکتیو در بدنش نخواهد داشت.
بعضی از بیماران برای درمان سرطان رحم به هر دو نوع پرتودرمانی داخلی و خارجی نیاز دارند.
هورمون درمانی
هورمون‌درمانی شامل موادی است که نمی‌گذارند سلولهای سرطانی به هورمون‌هایی که برای رشد به آن نیاز دارند، دسترسی داشته باشند یا از آنها استفاده کنند. هورمون‌ها می‌‌‌‌‌‌‌‌توانند به گیرندههای هورمونی وصل شوند و موجب تغییراتی در بافت رحم شوند. پیش از شروع درمان، پزشک درخواست آزمایش گیرندههای هورمونی میدهد. این آزمایش ویژه بافت رحم به پزشک کمک میکند تا ببیند گیرندههای استروژن و پروژسترون در رحم وجود دارند یا نه. اگر از این گیرنده‌‌‌‌‌‌‌‌ها دارد، به احتمال زیاد پاسخ به هورمون‌درمانی مثبت است.
هورمون‌درمانی نوعی درمان سیستمیک سز است، زیرا بر سلولهای سرطانی در سرتاسر بدن تأثیر میگذارد. معمولاً، هورمون‌درمانی نوعی پروژسترون است که به شکل قرص دریافت میشود.
پزشک هورمون‌درمانی را معمولاً به زنان مبتلا به سرطان رحم که قادر به انجام عمل جراحی نیستند پیشنهاد میدهد. همچنین، پزشک هورمون درمانی را به زنان مبتلا به سرطان رحم هم که سرطان در ریه‌‌‌‌‌‌‌‌ها و قسمت‌های دوردست دیگر گسترش یافته است پیشنهاد میدهد. این درمان را همچنین به زنانی که سرطانشان عود کرده است تجویز میکنند.
جراحی
جراحی برداشتن رحم و لوله و تخمدان میتواند از طریق لاپاروسکوپی(عمل جراحی بسته) و یا بصورت لاپاراتومی (جراحی باز) و برش بزرگ شکمی انجام شود. مزیتهای لاپاروسکوپی دوران نقاهت کوتاهتر، درد کمتر و برشهای شکمی کوچکتر میباشد. طبعا پس از جراحی امکان قاعدگی و حاملگی منتفی خواهد بود. و فرد بعد از عمل دچار علائم یائسگی مثل گرگرفتگی و اختلالات خواب، افسردگی و کاهش تمایلات جنسی خواهد شد.
منابع
https://www.uptodate.com/contents/endometrial-cancer-diagnosis-and-staging-beyond-the-basics
https://www.mhealth.org/patient-education/cdr0000062964
https://www.darmankade.com/obstetrician-gynecologist/post/uterus-cancer/?id=26