همه زنانی که قصد بارداری دارند و یا در آستانه مادر شدن هستند، درباره اینکه واقعا زایمان طبیعی بهتر است یا سزارین، دچار تردید بوده و مشتاق اند تا بهترین روش زایمان که تضمین کننده حفظ سلامتی بیشتر جنین و مادر است را کشف کنند.
همانطور که میدانید بارداری و زایمان یک پدیده طبیعی و فیزیولوژیک است که از ابتدای خلقت انسان تا کنون وجود داشته و در اینده نیز ادامه خواهد یافت.در سالهای اخیر با ورود جراحی سزارین به عرصه پزشکی زنان و مامایی یک سوال مهم برای همه زنان باردار بوجود آمده و این است که کدام روش زایمان بهتر است؟ زایمان طبیعی یا سزارین؟!
اساسا دخالت انسان در طبیعت در حالی که فوایدی دارد همواره عوارضی را نیز به دنبال خواهد داشت. به عنوان یک اصل کلی زمانی باید در روند زایمان دخالت کرد که فواید آن بر عوارض و مضرات آن برتری داشته باشد.
چه زمانی زایمان سزارین بهتر است؟
- سزارین تکراری:
امروزه یکی از علل مهم سزارین سزارین زایمان قبلی است و یک سوال مهم زنان باردار این است که ایا کسی که قبلا سزارین شده میتواند زایمان بیعی داشته باشد؟ جواب مثبت است در شرایطی این امکان وجود دارد که زایمان بعدی طبیعی باشد و این بستگی دارد به نوع برش رحمی در سزارین قبلی،علت سزارین قبلی،شرایط و امکانات اطاق زایمان و اطاق عمل بیمارستان ، حضور مداوم پزشک متخصص زنان در بیمارستان ،وزن جنین فعلی، و وضعیت لگن مادر .در شرایط کلی ۳%خطر باز شدن محل قبلی برش رحم(پارگی رحم) و در صورت عدم اقدام سریع از دست دادن نوزاد وجود دارد و در مورد برشهای ولی رحم(برش کلاسیک) این خطر به ۱۲% میرسد.رضایت مادر و پذیرش پزشک از شرایط مهم زایمان بعد از سزارین میباشد.
- قرار غیر طبیعی جنین :
در حالت عادی در هنگام زایمان سر جنین پایین و به سمت لگن مادر قرار دارد.(سفالیک).در صورتی که باسن یا پای جنین پ ایین (بریچ)باشد یا جنین به صورت عرضی قرار گیرد سزارین پیشنهاد میشود.البته در شرایط خاصی در قراربریچ میتوان اجازه زایمان طبیعی داد.
- دیسترس جنینی
یک علت مهم سزارین شرایط نامطمئن و بد جنین است . که میتواند قبل از شروع درد زایمان توس سونوگرافی و نوار قلب جنین تشخیص داده شود و یا حین زایمان با تغییرات صدای قلب جنین و نوار قلب و مانیتورینگ جنین تشخیص داده و اقدام به سزارین شود.
- جراحیهای قبلی روی رحم مثل میومکتومی
- درشتی جنین
در افراد دیابتیک جنین بالای ۴ کیلو و در افراد غیر دیابتیک جنین بالای ۴٫۵ کیلوگرم از موارد پذیرفته شده جهت سزارین
میباشند. - پلاسنتا پرویا و اکرتا
زمانی که جفت جلوی دهانه وررودی رحم قرار دارد و یا در سونوگرافی تشخیص چسبندگی جفت به دیواره رحم گزارش
لازم است بیمار قبل از شروع درد زایمان و در ابتدای ۳۵ تا ۳۶ هفته با تمهیدات خاص سزارین شود. - عدم پیشرفت مناسب در سیر زایمان طبیعی
گاهی تصمیم اولیه زایمان طبیعی است و دلیل علمی برای سزارین در ابتدا وجود ندارد ولی در سیر زایمان مواجه با عدم
پیشرفت مناسب میشویم که میتواند علل متعددی داشته باشد برای مثال عدم تناسب سر جنین با لگن مادر(CPD) یعنی لگن مادر
متناسب با سر جنین نیست و خروج سر جنین از لگن استخوانی مادر به سختی امکانپذیر است و یا اصلا امکان ندارد.تشخیص
سی پی دی قبل از زایمان تنها زمانی ممکن است که یا لگن مادر بسیار تنگ باشد و یا جنین بسیار درشت و در حالت عادی
فقط در حین زایمان با عدم پیشرفت متوجه آن خواهیم شد .گاهی نیز علت عدم پیشرفت به علت عدم چرخشهای مناسب سر
جنین و یا وجود بند ناف دور گردن باعث عدم نزول سر میشود.لازم به ذکر است که عدم پیشرفت ربطی به کار پزشک ندارد
و در سیر هر زایمانی امکان دارد .لازم به ذکر است که متوس طول مدت یک زایمان طبیعی در بیمار شکم اول حدود ۱۴
ساعت است و گاهی تا ۲۴ ساعت نیز ممکن است زمانبر باشد یکی از مزیات زایمان طبیعی اینست که زایمانهای بعدی معمولا
سریعتر و راحتتر خواهد بود ،بر عکس سزارین . - عفونت ها
عفونت تبخال تناسلی فعال در زمان زایمان و ابتلا به ایدز به دلیل خطر الودگی جنین حین زایمان از دلایل دیگر سزارین
است . در مورد ویروس زگیل تناسلی هنوز نظر قطعی وجود ندارد و مورد اختلاف نظر بین صاحب نظران میباشد. - خونریزی شدید حین زایمان:
گاهی کنده شدن جفت میتواند باعث خونریزی شدید و به خر افتادن جان نوزاد شود در این موارد پزش تصمیم به سزارین خواهد گرفت.
- دفع مکونیوم
گاهی جنین در شکم مادر دفع مدفوع خواهد داشت که میتواند علل متفاوتی داشته باشد .گاهی طبیعی است و گاهی نشانه ای از
بد حالی جنین. در این مواقع بسته به میزان غلظت ان و طول مدت باقیمانده تا زایمان و وضعیت نوار قلب جنین پزشک
تصمیم به ادامه روند زایمان یا انجام سزارین خواهد گرفت. - علل متفرقه:
شرایط دیگری نیز درانتخاب نوع زایمان تاثیر دارند .مثل دفورمیتی های لگن بور مادرزادی یا به علت بیماری،بعضی از
بیماریهای مادر ،بعضی از جراحیهای قبلی مادر و…. - درخواست مادر برای سزارین:
در سالهای اخیر ما مواجه هستیم با سیلی از مادران بارداری که به علل مختلف مثل ترس از درد زایمان،و یا حفظ اناتومی
یا حفظ اناتومی واژن و یا بخصوص در کشور ما به جهت چشم و هم چشمی تقاضای سزارین دارند .این در حالی است که در
اکثر کشورهای دیگر اکثریت مطلق زنان ، زایمان طبیعی را یک پروسه فیزیولوژیک دانسته و تمایل به زایمان طبیعی دارند .
متاسفانه در کشور ما در دو دهه اخیر اکثر مادران باردار بخصوص در شهرهای بزرگ اصرار بر سزارین دارند بدون اینکه
از عوارض ان اطلاعی داشته باشند. البته علل دیگری نیز موثرند مثل افزایش سن ازدواج ، درمانهای نازایی مثل ای وی اف
کاهش تعداد فرزند اوری .البته نقش پزشکان نیز در این زمینه کمرنگ نیست . متاسفانه بعضی از همکاران به علت زمانبر
بودن سیر زایمان طبیعی ، ترس ازمسایل قانونی پزشکان و عدم حمایت عادلانه هنگام ایجاد عوارض و شکایات و عدم پوشش
مناسب بیمه های مسولیت و یخصوص محدودیت زمانی پوشش دهی انها ،تعرفه های بسیار پایین و نامتناسب حق الزحمه زایمان
طبیعی علی رغم زمان طولانی صرف شده توسط پزشک همگی در افزایش تشویق به سزارین و افزایش امار سزارین در کشور
ما موثر است. مورد دیگر اینکه امروزه با شرایط زندگی شهری و اپارتمانی اکثر زنان ما تحرک کافی ندارند و اهل ورزش نیز
نیستند و تصور اشتباهی نیز در مورد تغذیه دارند وتعدادی از انها دچار افزایش وزن بیش از حد در حاملگی میشوند که همه اینها
افزایش امار سزارین خواهد شد .توصیه به ورزش ،تحرک و رعایت تعادل در رژیم غذایی به یک زایمان طبیعی خوب و راحت
کمک بزرگی مینماید.
زایمان سزارین و دردسر های آن
- خونریزی بیشتر تقریبا دو برابر زایمان طبیعی
- امکان عفونت زخم و عفونتهای داخل شکم
- چسبندگی های احشا داخل شکمی مثل مثانه وروده
- اندومتریوز جدار به معن
- ی خروج و کاشته شدن سلولهای جدار داخلی رحم یعنی اندومتر در جدار شکم و رشد انها و ایجاد درد در محل که خود نیازمند جراحی دیگری است
- عدم ترمیم کامل برش رحمی و ایجاد خونریزی و لکه بینیهای متناوب تا زمان ترمیم مجدد.
- چسبندگی جفت در حاملگی بعدی .یکی از عوارض بسیار مهم و خطرناک سزارین است که در صورت ایجاد ان ضروری است رحم هنگام سزاری بعدی خارج شود
- عوارض بیهوشی و بیحسی
- افزایش احتمال لخته شدن خون در عروق و امبولی ریوی که در مواردی منجر به مرگ خواهد شد.
- دوران نقاهت طولانیتر وعدم امکان نگهداری مطلوب نوزاد توسط مادر
- ایجاد فتق در ناحیه جدار شکم در محل برش سزارین
- محدودیت در تعداد زایمان .برخلاف زایمان طبیعی که هر بار اسانتر از زایمان قبلی است سزارین هر بار از مرتبه قبل مشکلتر است و با عوارض بیشتری همراه است و بیش از ۳ سزارین خطرات جانی مادر را بسیار افزایش میدهد.
- احتمال اسیب به مثانه و روده و پارگی انها بخصوص در سزارینهای تکراری که چسبندگی بیشتر است.
- احتمال پارگی رحم در صورت شروع دردهای زایمانی و عدم دسترسی به موقع به بیمارستان در حاملگی های بعدی
- عوارض جنینی و نوزادی .وقتی سزارین زودتر از موعد اصلی صورت گیرد امکان تنگی نفس نوزاد و لزوم بستری نوزاد در NICU افزایش مییابد .حتی در سزارینها در زمان مناسب نیز احتمال تنگی نفس گذرای نوزاد بمدت چند روز وجود دارد.در ضمن سیستم ایمنی نوزاد در روزها ی اخر بارداری تقویت میشود .در موارد سزارین انتخابی نباید زودتر از هفته ۳۹ اقدام به سزارین کرد مگر در موارد خاصی که شرایط مادر و یا نوزاد ایجاب میکند.
عوارض زایمان طبیعی
- درد شدید زایمان که یکی از علل مهم ترس از زایمان است . با استفاده از روشهای بیدردی اپیدورال و اسپاینال و روشهای کمکی دیگر میتوان درد را از بین برد و یا از شدت ان کم کرد و انرا قابل تحمل کرد. ورزشهای دوران حاملگی و یوگا و روشهای ریلاکسیشن کمک بسیار بزرگی به مادران در کاهش وتحمل درد زایمان میکند . ترس از درد زایمان خود باعث افزایش ۵۰درصدی درد میشود.
- عدم پیشرفت زایمان
- پارگی واژن و به ندرت پارگی اسفنکتر مقعد و یا مخا انتهای روده بزرگ(پارگی درجه ۳ و ۴)
- گشادشدن و شل شدگی واژن
- افتادگی مثانه ،رحم و یا دیواره پشتی واژن و در اصطلاح سیستوسل و رکتوسل .وزن جنین وسختی زایمان و مهمتر از همه کیفیت بافت بدن مادر در ایجاد این افتادگی و گشادی نقش به سزائی دارد. بعضی از زنان با سابقه زایمانهای متعدد واژن بسیار خوبی دارند و بعضی از زنان با یک زایمان طبیعی دچار شلی و افتادگی شدیدی میشوند. چاقی و عدم ورزش و کم تحرکی در ایجاد افتادگی و تغییرات واژن نقش مهمی ایفا میکند.
- باقیماندن قسمتی از جفت در داخل رحم .معمولا مدت کوتاهی بعد از زایمان نوزاد جفت خودبخود خارج میشود ولی گاهی به عللی جفت دیر خارج شده و یا کامل خارج نمیشود که منجر به تداوم خونریزی خواهد شد.
- اسیبهای نوزادی مثل خروج سر و گیر کردن شانه و اسیب به عصب بازو در اثر کشش برای خروج جنین .این مسیله گر چه در جنینهای درشت بیشتر رخ میدهد اما ممکن است در وزنهای کمتر جنین نیز ایجاد شود بخصوص در مادران دیابتیک .و یا اسیبهای دیگر جنینی در موارد ضربان قلب نامطمئن جنین .
- عفونت یا باز شدن بخیه های محل پارگی یا برش واژن که با رعایت بهداشت توس بیمار قابل پیشگیری است.
- یکی از بدی های زایمان طبیعی عدم امکان برنامه ریزی زمانی برای ان است و زمانبر بودن ان نیز گاهی برای زائو، خانواده وی و پزشک ایجاد نگرانی و استرس مینماید.
- یک مطلب مهم اینکه در هر زمانی از سیر زایمان طبیعی که خطری مادر یا جنین را تهدید نماید پزشک مجبور است تصمیم به انجام سزارین بگیرد .نباید پزشک را در این موارد مورد باز خواست قرار داد.
زایمان طبیعی بهتر است یا سزارین؟
جمع بندی کلی اینکه در مواردی که امکان یک زایمان طبیعی خوب برای مادر وجود دارد ارجحیت با زایمان طبیعی است به علت عوارض کمتر ولی در مواردی که خطری برای مادر یا جنین وجود دارد و یا سیر زایمان به خوبی پیش نمیرود زایمان سزارین ارجح است . گزینه ارجح برای کسانی که ترس از درد زایمان دارند زایمان بیدرد است نه سزارین .و بطور کلی ارجحیت با زایمان ایمن است.