مراقبتهای بارداری به ۳ دسته زیر تقسیم می شود :
۱)مراقبتهای قبل از بارداری ۲)مراقبتهای دوران بارداری ۳)مراقبتهای پس از زایمان
مراقبت های مهم در دوران بارداری
برای اسان کردن توضیحات بطور قراردادی بارداری را به ۳ دوره ۳ماهه تقسیم میکنیم .سه ماهه اول از اولین روز اخرین قائدگی تا پایان هفته۱۴ –سه ماهه دوم از هفته ۱۵تا پایان ۲۸ و سه ماهه سوم از هفته ۲۹ تا پایان هفته ۴۰
لازم است بدانید مدت معمول حاملگی ۴۰ هفته یا ۲۸۰ روز از اولین روز اخرین پریود یا سیکل قائدگی است .
مثبت شدن تست بارداری
بطور معمول حدود ۸ روز بعد از ترکیب اسپرم مرد و تخمک زن (لقاح) تست بارداری مثبت می شود .یعنی انتظار میرود در اولین روز تاخیر در پریود تست بارداری بارداری را نشان دهد. ولی گاها به علت بهم خوردن زمان تخمک گذاری ممکن است این مثبت شدن به تاخیر بیفتد.
فواصل زمانی ویزیت های دوران حاملگی
در حاملگی های کم خطر بطور معمول از ابتدا تا هفته ۲۸ هر یکماه یکبار ویزیت ضروری است.
از هفته ۲۸ تا ۳۶ هر دو هفته یکبار
از هفته ۳۶ تا ۴۰ هفته هر هفته یکبار و پس از آن در مواردی که قصد زایمان طبیعی داریم یکروز در میان لازم است مادر باردار ویزیت شود .
مسلما در حاملگی های پر خطر بنابر تشخیص پزشک این فواصل تغییر کرده و کمتر و کوتاهتر می شود.
سونوگرافی های ضروری در حاملگی
سونوگرافی ابتدای حاملگی
در ابتدای بارداری برای تشخیص حاملگی نرمال بهتر است بین هفته ۶ تا ۸ حاملگی یک سونو گرافی انجام شود
در این زمان حاملگی تک قلوئی یا چند قلوئی، حاملگی داخل یا خارج رحم ، تعیین سن حاملگی جهت تعیین زمان غربالگری ها و افتراق حاملگی نرمال از موارد مشکوک به سقط، مول هیداتیفرم مشخص خواهد شد.
سونوگرافی هفته ۱۲ یا سونوی NT
از هفته ۱۱ تا ۱۳ هفته و ۶ روز زمان انجام یکی از مهمترین سونوگرافی های حاملگی است . یعنی سونوگرافی غربالگری مرحله اول .در واقع زودترین زمانی که میتوان به اختلالات ساختمانی بدن جنین پی برد همین زمان است.بعضی از ضایعات مغزی، نخاعی مثل انانسفالی نیز در این زمان قابل تشخیص است .از طرفی سونوگرافی در این زمان از نظر سن حاملگی دقت بالایی دارد و برای تعیین زمان زایمان بهترین سو نوگرافی است .ضخامت چین گردن جنین(NT)مارکر بسیار مهمی است که میتواند نشانه ای از بیماریهای ژنتیک مثل سندروم داون یا منگولیسم، بیماریهای قلبی جنین و دیگر بیماریهای جنینی باشد. براورد اولیه ای از سیستم اسکلتی،قلب، دستگاه گوارش، کلیه و اندامهای جنینی با این سونوگرافی به دست میاید.
سونوگرافی آنومالی اسکن
از هفته ۱۶ تا هفته ۲۲ انجام میشود . در ایران به علت محدودیت زمانی سقط قانونی تا ابتدای هفته ۱۹ بهترین زمان برای انجام سونوی آنومالی هفته ۱۸ حاملگی است . عمده اختلالات ساختاری بدن جنین در این سن از حاملگی قابل تشخیص است . گر چه همچنان بعضی از بیماریهای جنینی در هفته های بعدی خود را نشان میدهند مثل هیدروسفالی . در هفته ۱۸ تا ۲۲ با انجام اکو کاردیو گرافی قلب جنین میتوان اکثر بیماریهای قلبی مهم جنین را تشخیص داد.در موارد خاص میتوان در هفته ۲۴ تا ۲۶ نیز سونوگرافی انومالی را تکرار کرد.در هفته ۱۸ محل جفت ،وجود چسبندگی جفت در دیواره رحم ،جنسیت جنین،میزان مایع آمنیوتیک و طول سرویکس یا دهانه رحم از نکات مهم دیگری است که توجه به آنها مهم است.
سونوگرافی رشد جنین
در حاملگی های نرمال و کم خطر سونوگرافی برای ارزیابی رشد جنین بین هفته ۲۸تا۳۲انجام میشود .در صورت اختلال رشد جنین ممکن است این سونوگرافی به شکل کاملتری تحت عنوان داپلر رنگی به فواصل هر ۲ تا ۳ هفته تکرار میشود.
سونوگرافی ماه آخر
جهت بررسی نحوه قرار گیری جنین،بررسی میزان مایع کیسه آب،براورد وزن جنین و بررسی سلامت و حال جنین انجام میشود.
سونوگرافی بیوفیزیکال
در موارد حاملگی پر خطر مثل دیابت، فشار خون ،اختلال رشد داخل رحمی ودر موارد کاهش حرکت جنین و حاملگی های طول کشیده پس از هفته ۴۰ ،برای ارزیابی سلامت جنین و ارزیابی خونرسانی به جنین از سونوگرافی بیوفیزیکال استفاده میشود . که وضعیت تنفسی،تونیسیته ،میزان مایع، حرکت جنین و نوار قلب جنین بررسی میشود . سونوگرافی بیوفیزیکال در مواردی به تصمیم گیری جهت تعیین زمان زایمان استفاده می شود.
سونوگرافی داپلر رنگی
سونوگرافی داپلر جهت ارزیابی خونرسانی به رحم، جفت استفاده می شود. درابتدای حاملگی جهت تشخیص حاملگی خارج از رحم گاهی از داپلر کمک میگیریم.
در سونوی هفته ۱۲ داپلر عروق رحم پیش بینی کننده خطر فشار خون حاملگی و مسمومیت بارداری است .
در هفته های بالاتر حاملگی از سونوی داپلر برای تشخیص چسبندگی جفت یا پلاسنتا اکرتا در موارد سزارین های تکراری استفاده می شود.
در موارد اختلال رشد جنین سونوی داپلر اطلاعات مفیدی راجع به خونرسانی جفت و گردش خون جنینی میدهد که کمک میکند قبل از ایجاد اختلال خونرسانی به مغز و ارگانهای حیاطی و اسیب به آنها با ختم بموقع حاملگی از اسیب جنینی و کمبود اکسیژن پیشگیری شود.
سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی
در مواردی که به انومالی های سطحی جنین شک داریم میتوانیم از سونوی سه بعدی استفاده کنیم . مثل لب شکری، اسیب های اندامهای جنین و…
آزمایشات ضروری دوران بارداری
جدای از آزمایشات قبل از حاملگی در ابتدای حاملگی ارزیابی بیمار با ازمایش خون و ادرار از نظر شمارش سلولهای خونی (کم خونی،تعداد گلبولهای سفید و پلاکت) قند خون ، تست تیروئید، ویتامین Dگروه خونی بیمار و انتی بادی گروههای خونی بخصوص در زنان Rhمنفی ، عفونت ادراری و تستهای بیماریهای عفونی صورت میگیرد.
همزمان با سونوگرافی هفته ۱۲ تست غربالگری خون نیز انجام می شود. در افراد کم خطر و سنین زیر ۳۵ سال غربالگری معمولی مرحله اول و در افراد پر خطر و سنین بالا میتوان تست NIPT(Cell free DNA) انجام داد.که تست دقیقتری است و میزان خطای بسیار کمتری از غربالگری معمولی دارد. البته به علت گران بودن قابل توصیه به همه افراد نیست و در موارد خاص انجام میشود.
بین هفته ۲۴ تا ۲۸ حاملگی آزمایش خون از نظر کم خونی، قند خون،و ازمایش ادرار از نظر عفونتهای بدون علامت ادراری انجام میشود.
در موارد اختلالات قند خون، تیرویید و عفونت ادراری و فشار خون برحسب تشخیص پزشک ازمایشها باید تکرار شوند.
انجام تستهای کبدی، کلیوی، ادرار ۲۴ ساعته در موارد خاص مثلا در افزایش فشار خون بیماریهای کبدی، کلیوی ، روماتیسمی و….انجام میشود .
آمپول روگام چیست؟
در مواردی که مادر Rh منفی و جنین Rhمثبت باشد با ورود مقداری از خون جنین به خون مادر در ی بارداری بخصوص زمان خونریزی،امنیوسنتز، و زمان زایمان مادر بر علیه خون جنین انتی بادی تولید میکند که در حاملگی بعدی ممکن است این انتی بادی های تولید شده به جنین بعدی اسیب رسانده و باعث کم خونی پیشرونده، نارسائی قلبی و مرگ جنین شود.
برای پیشگیری از این واقعه امپول روگام تزریق میشود . بطور معمول یکبار در هفته ۲۸ تا ۳۲ و یکبار بعد از زایمان روگام تزریق میشود. و در طول بارداری در صورت خونریزی، امنیوسنتز یک دوز اضافی هم تزریق می شود.
تغذیه در دوران بارداری
گروه نان و غلات
- یک برش نان سنگک، تافتون یا بربری (به اندازه ی یک کف دست یا ۳۰ گرم)
- چهار برش نان لواش به اندازه ی کف دست
- نصف تا سه چهارم لیوان غلات پخته شده مانند برنج یا ماکارونی
- نصف نان باگت
- نصف لیوان بلغور گندم یا جو پخته شده
- سه عدد بیسکوییت معمولی
گروه میوه ها و سبزی ها
زنان حامله باید از میوه های مختلف به طور متوسط ۳-۴ واحد در روز استفاده کنند، که هر واحد میوه معادل است با:
- یک عدد سیب، پرتغال یا موز متوسط
- نصف لیوان کمپوت یا میوه ی پخته
- سه عدد زردآلو
- نصف لیوان حبه ی انگور(معادل یک خوشه ی کوچک انگور)
- یک چهارم طالبی متوسط
- نصف لیوان آبمیوه
- یک سوم لیوان آب لیموترش
- ۲ قاشق غذاخوری میوه خشک (مانند انواع برگه ها)
میزان توصیه شده ی سبزی ها برای مادران باردار به طور متوسط ۴-۵ واحد در روز است که هر واحد معادل است با:
- یک لیوان سیزی خام برگ دار
- یک لیوان سالاد سبزیجات
- نصف لیوان سبزی پخته
گروه شیر و لبنیات
در دوران حاملگی مصرف روزانه حداقل ۳-۴ واحد لبنیات توصیه می شود. هر واحد معادل است با:
- یک لیوان شیر یا ماست
- ۴۵ الی ۶۰ گرم پنیر کم چرب(معادل ۲ قوطی کبریت)
- یک لیوان کشک
- یک و نیم لیوان بستنی
- یک لیوان دوغ نسبتاً غلیظ
گروه گوشت، تخم مرغ، حبوبات و مغزها
میزان توصیه شده ی این گروه برای زنان حامله حدود ۳ واحد است. هر واحد معادل است با:
- ۶۰ گرم کوشت قرمز، ماهی یا مرغ
- نصف لیوان حبوبات خام یا یک لیوان حبوبات پخته
- دو عدد تخم مرغ
- نصف لیوان از مغزها
گروه متفرقه
این گروه عبارت است از انواع قندها و چربی ها، مانند قند و شکر، شیرینی، روغن، کره، خامه، نمک، شکلات، سس مایونز، انواع مربا، نوشابه گازدار، ترشی، شور و غیره.
میزان مصرف روغن در سه ماهه های مختلف:
- سه ماهه ی اول : ۶ قاشق مرباخوری در روز
- سه ماهه ی دوم: ۶ قاشق چای خوری در روز
- سه ماه ی سوم: ۷ قاشق چای خوری در روز
این مقدار روغن را می توان با مصرف مواد زیر به دست آورد:
- یک قاشق چای خوری روعن مایع ( روغن زیتون، کانولا، آفتاب گردان، گل رنگ، بادام زمینی، سویا، پنبه دانه و غیره)
- یک قاشق غذاخوری سس مایونز یا انواع دیگر سس های سالاد ( مانند سس فرانسوی)
- ۸ عدد زیتون
- یک ششم اُنس بادام زمینی، انواع مغزها و تخمه ی آفتاب گردان.
مقادیر ذکرشده در هرم غذایی حامگلی بر اساس شیوه ی زندگی و وضعیت فرد متفاوت هستند. به عنوان مثال، در زنان دارای فعالیت زیاد، حاملگی چند قلویی و یا وزن گیری نامناسب در طی حامگلی، میزان دریافت مواد باید بیشتر شود.
نحوه ی مصرف مکمل ها در طی بارداری
مکمل اسید فولیک
مکمل اسید فولیک در پیشگیری از نقایص مغزی- نخاعی موثر است. بهتر است مصرف این مکمل به میزان حداقل ۴۰۰ میکروگرم در روز از ۳ ماه یا حداقل ۱ ماه قبل از حاملگی شروع شود. با توجه به اینکه بخش عمده ای از اسید فولیک در اثر پخت سبزی ها از بین می رود، باید توصیه شود که از سیزی های تازه در برنامه غذایی روزانه استفاده شود. البته باید توجه داشت که مصرف مواد غذایی حاوی این ویتامین، نیاز خانم باردار به اسید فولیک به تنهایی تامین نمی شود و نمی تواند جایگزین مکمل اسید فولیک شود.
- از شروع هفته ی شانزدهم حاملگی که کپسول مولتی ویتامین مصرف می شود، در صورتی که این کپسول حاوی ۴۰۰ میکروگرم اسیدفولیک باشد، مصرف قرص اسیدفولیک باید قطع شود؛ در غیر این صورت مصرف دو مکمل در دوره های زمانی تعین شده ضروری است.
مکمل مولتی ویتامین ( ساده یا mineral )
به طور کلی نیازهای تغذیه ای زنان حامله ( به استتثناءِ اسیدفولیک و آهن) را می توان از طریق منابع غذایی تأمین کرد. با این وجود، مکمل مولتی ویتامین در شرایطی که عوامل خطر تغذیه ای وجود داشته باشند، توصیه می شود.
معمولاً در کشورهای در حال توسعه به دلیل وضعیت نامطلوب اقتصادی یا فرهنگی، ممکن است خانم های باردار دریافت کافی مواد مغذی از رژیم غذایی روزانه نداشته باشند، و بنابراین مصرف مکمل حاوی ویتامین ضرورت دارد. در ایران بر اساس دستورالعمل کشوری، کلیه ی زنان حامله از شروع هفته ی ۱۶ حاملگی تا ۳ ماه پس از زایمان، باید روزانه یک عدد قرص مولتی ویتامین ساده یا مینرال مصرف کنند. طبق مطالعات انجام شده مصرف ریزمغذی های حاوی ویتامین در دوره ی قبل و طی حاملگی خطر نقایص مادرزادی، زایمان زودهنگام، وزن کم هنگام تولد و افزایش فشارخون بارداری را کاهش می دهند.
مکمل آهن
در دوران بارداری نیاز به آهن تا دو برابر قبل از حاملگی افزایش می یابد. این میزان افزایش نیاز به آهن، به حدّی است که از طریق مصرف مواد غذایی تأمین نمی شود؛ بنابراین مصرف یک عدد قرص آهن هر روز از هفته ی ۱۶ بارداری تا ۳ ماه پس از زایمان برای پیشگیری از کم خونی فقر آهن و عوارض ناشی از آن ضروری است.
خانم های باردار در صورت بزرگی جثّه، داشتن جنین های دوقلو، آغاز مکمل در اواخر حاملگی، مصرف نامنظّم آهن و یا ابتلا به کاهش نسبی میزان هموگلبین، ممکن است به مصرف ۲ الی ۳ قرص در روز احتیاج داشته باشند.
در خانم های باردار مبتلا به تالاسِمی، مصرف مکمل آهن مشابه سایر مادران باردار است.
- ویتامین C (موجود در مرکبات، گوجه فرنگی، طالبی و توت فرنگی) و آهن هِم ( موجود در گوشت) سبب افزایش جذب مکمل آهن می شوند.
- سبوس گندم، قهوه، شیر، اگزالات موجود در اسفناج و زرده ی تخم مرغ سبب کاهش جذب آهن می گردند. از مصرف همزمان این مواد با قرص آهن اجتناب شود.
- جذب آهن با معده ی خالی افزایش می یابد.
- افرادی که با مصرف مکمل آهن ، دچار عوارض گوارشی (مانند تهوع، استفراغ، اسهال، یبوست و درد معده) می شوند، می توانند شب موقع خواب و یا پس از مصرف غذا ( با معده ی پر) قرص آهن را مصرف کنند.
- مکمل آهن، ممکن است سبب تغییر رنگ مدفوع به سیاه یا سبز تیره گردد.
- بروز یبوست در موارد مصرف مکمل آهن شایع است. بنابراین در افراد متبلا، رژیم غذایی حاوی فیبر زیاد همراه با مصرف مایعات فراوان توصیه می شود.
دیابت بارداری
گاهی بعضی از زنانی که در حالت عادی قند خون نرمال دارند در زمان بارداری دچار افزایش قند خون و به اصطلاح مبتلا به دیابت بارداری می شوند .به همین خاطر توصیه میشود خانمهای باردار قند خون خود را چک کنند.در موارد پرخطر مثل وزن بالا،سن بالا،سابقه ژنتیکی دیابت در خانواده،سابقه دیابت در حاملگی قبلی ،سابقه زایمان با وزن نوزاد بالای ۴ کیلوگرم از ابتدای حاملگی قند خون چک میشود .و در کل زنان در طی حاملگی قند خون بصورت تست تحمل گلوکز در هفته ۲۴تا۲۸ حاملگی ارزیابی میشود. به این ترتیب که ابتدا قند خون ناشتا چک شده و سپس محلول حاوی گلوکز به فرد داده میشود و بسته به میزان قند محلول در ساعتهای ۱،۲،۳قند خون مجددا چک خواهد شد. در صورت مختل بودن تست تحمل گلوکز برای بیمار رژیم دیابتیک تجویز شده و مجددا قند خون پس از چند روز چک میشود . میزان مطلوب قند خون در زنان حامله در حالت ناشتا کمتر از ۹۳ و ۲ ساعت بعد از غذا کمتر از ۱۲۰ میباشد. در صورت نامطلوب بودن میزان قند پس از رژیم دیابتیک جهت کنترل قند خون از انسولین استفاده میشود .کنترل قند خون به دلیل عوارض مهم دیابت بر مادر و جنین و عوارض حین زایمان و تاثیراتی که بر سلامت نوزاد در سالهای اینده و بزرگسالی وی میگذارد از اهمیت بالائی برخوردار است.
میزان اضافه وزن طبیعی در بارداری
وزن مناسب زنان باردار میتواند تاثیر زیادی بر جنین و بر مادر و زایمان داشته باشد. کم وزنی بیش از حد میتواند بر رشد جنین تاثیر نامطلوب بگذارد ودر مواردی احتمال زایمان زودرس و پارگی زودرس کیسه اب را بالا خواهد برد.
همینطور اضافه وزن مادر میتواند خطر افزایش قند خون، فشار خون حاملگی، مسمومیت بارداری،زایمان زودرس ،وزن زیاد جنین ویا بر عکس اختلال رشد جنین (در چاقی های مفرط طولانی با اثر بر عروق خونی مادر)و عوارض زایمانی را در پی داشته باشد.
بنابر این به تمام زنانی که در فکر بارداری میباشند توصیه میشود وزن خود را به محدوده طبیعی رسانده و در همان حد نگه دارند.
میزان افزایش وزن در بارداری بستگی به وزن مادر در ابتدای حاملگی دارد.
- در افرادکم وزن(BMIکمتر از ۱۸٫۵)افزایش وزن مطلوب ۱۳تا۱۸ کیلوگرم
- در افراد با وزن طبیعی (BMI18.5-24.9)افزایش ۱۱تا۱۶ کیلوگرم(در دوقلوئی ۱۷تا۲۴کیلو)
- در افراد دارای اضافه وزن متوسط(BMI=25-29.9)افزایش وزن مناسب ۷تا۱۱ کیلوگرم( در دوقلوئی ۱۴-۲۳)
- در افراد چاق(BMI>30)افزایش وزن در حد ۵ تا ۹ کیلو مناسب است.(در دو قلوئی۱۱-۱۹کیلو)
مسائل شغلی
گر چه بعضی افراد حاملگی را مساوی با استراحت و کار نکردن میدانند اما بارداری به این معنا نیست و اکثریت شاغلین میتوانند کار خود را بدون هیچ ایرادی ادامه دهند. بطور معمول ۸ ساعت کار ایستاده در روز عارضه ای برای حاملگی ایجاد نمیکند.ولی لازم است زنان باردار از هر گونه کاری که آنها را تحت فشار فیزیکی شدید قرار میدهد پرهیز نمایند.بیش از ۸ ساعت کار ایستاده در روز احتمال زایمان زودرس را افزایش میدهد. در ضمن کار در محل هایی که زن باردار را در معرض الاینده های شیمیایی،رادیواکتیو و اشعه ایکس xقرار میدهد توصیه نمیشود.
ورزش
بطور کلی اگر مادر باردار دچار خستگی مفرط نشود و یا در معرض خطر آسیب قرار نداشته باشد محدود کردن فعالیت ورزشی لازم نیست.
در برخی موارد مثل سابقه نارسائی دهانه رحم و سابقه سقط در ماههای ۴ به بعد و یا سابقه زایمان زودرس،در چند قلوئی ها که خطر زایمان زودرس دارند و یا بیماریهای مزمن مثل مشکلات قلبی، اسم ، افزایش فشار خون ،جفت سر راهی ،و جنینهای مبتلا به اختلال رشد داخل رحمی به تشخیص پزشک فعالیت مادر محدود میشود.در ضمن ورزشهایی که امکان به هم زدن تعادل، خطر سقوط و ضربه و آسیب جسمی برای مادر دارد توصیه نمی شود.
برای اینکه دوران بارداری خود را بهتر و با نشاط بیشتری بگذرانید و دچار اضافه وزن بیش از حد نشده و زایمان خوب و راحتی داشته باشید حتما در دوران زیبای بارداری ورزش،پیاده روی و نرمش و تمرینات تنفسی و تن ارامی(یوگا)را فراموش نفرمائید.
آزمایشات ضروری دوران بارداری
جدای از آزمایشات قبل از حاملگی در ابتدای حاملگی ارزیابی بیمار با ازمایش خون و ادرار از نظر شمارش سلولهای خونی (کم خونی،تعداد گلبولهای سفید و پلاکت) قند خون ، تست تیروئید، ویتامین Dگروه خونی بیمار و انتی بادی گروههای خونی بخصوص در زنان Rhمنفی ، عفونت ادراری و تستهای بیماریهای عفونی صورت میگیرد.
همزمان با سونوگرافی هفته ۱۲ تست غربالگری خون نیز انجام می شود. در افراد کم خطر و سنین زیر ۳۵ سال غربالگری معمولی مرحله اول و در افراد پر خطر و سنین بالا میتوان تست NIPT(Cell free DNA) انجام داد.که تست دقیقتری است و میزان خطای بسیار کمتری از غربالگری معمولی دارد. البته به علت گران بودن قابل توصیه به همه افراد نیست و در موارد خاص انجام میشود.
بین هفته ۲۴ تا ۲۸ حاملگی آزمایش خون از نظر کم خونی، قند خون،و ازمایش ادرار از نظر عفونتهای بدون علامت ادراری انجام میشود.
در موارد اختلالات قند خون، تیرویید و عفونت ادراری و فشار خون برحسب تشخیص پزشک ازمایشها باید تکرار شوند.
انجام تستهای کبدی، کلیوی، ادرار ۲۴ ساعته در موارد خاص مثلا در افزایش فشار خون بیماریهای کبدی، کلیوی ، روماتیسمی و….انجام میشود .
مسافرت
سفر با اتوموبیل
در صورت نداشتن عوارض بارداری مسافرت با اتومبیل منعی ندارد.لازم است حتما کمربند ایمنی بسته شود (از زیر شکم رد شود)در صورت خونریزیو سابقه زایمان زودرس و سق مکرر در ماههای ۴ به بعد بهتر است از مسافرت طولانی پرهیز شود .استفاده از جوراب واریس و استراحت بین راهی و قدم زدن هر دو ساعت یکبار جهت پیشگیری از لخته شدن خون در ساق پا توصیه میشود.
سفر هوائی
بطور کلی در بارداران سالم مسافرت هوائی بلا مانع است . در غیاب عوارض طبی یا زایمانی مادران باردار میتوانند تا هفته ۳۶
حاملگی سفر هوائی داشته باشند.حرکت دادن پاها بصورت دوره ای ،راه رفتن حداقل ساعتی یکبارو استفاده از کمربند ایمنی در مواقع لازم باید مد نظر قرار گیرد.
مقاربت
در زنان حامله سالم هیچ خطری برای مقاربت جنسی وجود ندارد و تا هفته ۳۵ حاملگی زوج میتوانند با خیال راحت با هم ارتباط داشته باشند.در موارد نشت کیسه آب و سابقه زایمان زودرس و نارسائی دهانه رحم و لکه بینی و خونریزی نزدیکی توصیه نمیشود و خطرناک است.
بهداشت دهان و دندان
در طول بارداری بهداشت دهان و دندان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. استفاده از مسواک و نخ دندان طبق معمول همیشه توصیه میشود. اکثر دهان شویه ها بی ضرر هستند. توصیه میشود تمام خانمهایی که قصد بارداری دارند قبل از حاملگی با مراجعه به دندانپزشک از سلامت دندانهای خود مطمئن شوند و اگر نیاز به اقدام درمانی دارند قبل از حاملگی انجام دهند. و در طی حاملگی نیز در صورت لزوم مراجعه به دندانپزشک و اقدامات ضروری دندانپزشکی بلا مانع است .نکته مهم اینست که عفونت های دهان و دندان میتواند خطر زایمان زودرس را در پیش داشته باشد.لذا درمان عفونتهای دهان و دندان بطور کامل ضروری است . بسیاری از بیماران از مصرف انتی بیوتیک ها هراس دارند و به غلط تصور میکنند که همه انواع آنتی بیوتیک ها در حاملگی مضر است در حالی که اینطور نیست و بجز تعداد محدودی از داروهای آنتی بیوتیک بقیه مجاز و بدون خطر میباشند. البته لازم است دارو حتما توسط پزشک تجویز گردد و مصرف آنها بدون نظر پزشک کاری عقلانی نیست.
رادیوگرافی دندان نیز به تعداد محدود و با استفاده از پوشش سربی در صورت ضرورت در حاملگی مجاز است.ضمنا باید بدانیم بارداری عامل پوسیدگی دندان نیست و انرا تشدید نمیکند.گاها در حاملگی زنان مواجه با تورم و خونریزی از لثه میشوند که در این صورت ضروری است به دندانپزشک مراجعه نمایند.بهتر است در صورت غیر اورژانس بودن شرایط اقدامات دندانپزشکی در سه ماهه دوم انجام شود.
واکسیناسیون در بارداری
به تمام زنان باردار توصیه میشود درابتدای فصل شیوع انفلوانزا واکسن آنرا تزریق نمایند. تزریق واکسن کزاز در صورت لزوم باید انجام شود و بهترین زمان تزریق از هفته۲۷ تا ۳۶ حاملگی است. گرچه در منابع علمی جدید تزریق واکسن دوگانه دیفتری کزاز به همه زنان باردار بدون در نظر گرفتن زمان تزریق قبلی توصیه شده است ولی در پروتکل کشوری ما هر ۱۰ سال یکبار تزریق میشود.
در مورد واکسنهای دیگر در صورت ضرورت واکسنهایی که از ویروس کشته شده ساخته شده اند بدون خطر هستند ولی واکسنهای حاوی ویروس ضعیف شده توصیه نمیشوند. در صورتی که زنی قبل از حاملگی واکسن سرخجه تزریق کردهه باشد نباید تا سه ماه پس از ان باردار شود . ودر مورد بقیه واکسنها از جمله ابله مرغان یکماه فاصله کافی است. تزریق واکسن گارداسیل در حاملگی ممنوع است .
کافئین
مصرف کافئین در حاملگی منع مطلق ندارد ولی باید به میزان کمتر از ۳۰۰میلی گرم در روزیعنی حدود ۲تا۳ فنجان قهوه یا چای در روز محدود شود.
تهوع و استفراغ در حاملگی
از شکایتهای شایع زنان باردار بخصود قبل از هفته ۱۶ حاملگی تهوع،بی اشتهایی و استفراغ میباشد. شروع آن میتواند از هفته ۵ حاملگی باشد و اکثرا تا هفته ۱۴ به میزان زیادی بهبود می یابد ولی ندرتا ممکن است تا آخر حاملگی ادامه یابد. این حالت اکثرا صبحگاهی است اما گاهی در سرتاسر روز ادامه دارد. خوردن غذاهای خشک، کم حجم و به دفعات زیاد ،استفاده از مایعات خنک بصورت تدریجی و با حجم کم،و اجتناب از پر خوری به تحمل این دوران کمک میکند.گاهی ممکن است در موارد شدید منجر به کاهش وزن مادر شود که معمولا جای نگرانی نیست و در ادامه حاملگی جبران می شود .استفاده از ابلیموی تازه، زنجبیل تعوع بارداری را کاهش میدهد. در موارد استفراغ مکرر مصرف دارو های مجاز تجویز شده از طرف پزشک بلا مانع است.
کمر درد
اکثر زنان باردار(۷۰%) در حاملگی بخصوص در نیمه دوم که با بزرگ شدن شکم انحنای ستون فقرات بیشتر میشود درجاتی از کمر درد را تجربه میکنند.در سه ماهه اول حاملگی قبل از خروج رحم از لگن بسیاری از زنان کمر درد و شکم دردی شبیه دوران قائدگی را تجربه میکنند که این دردها اکثرا طبیعی است . گر چه در صورت دردهای شدید و بخصوص یکطرفه لازم است از عدم حاملگی خارج از رحم و کیست تخمدان اطمینان حاصل کرد . بخصوص اگر درد همراه لکه بینی یا خونریزی باشد توصیه میشود هر چه سریعتر به پزشک خود مراجعه فرمایید. در ادامه حاملگی انجام ورزشهای بارداری، یوگا ، استفاده از شکم بند یا گن مخصوص حاملگی، رعایت اصول صحیح نشستن، استفاده از کفش راحت وطبی، اجتناب از کار خیلی سنگین و بلند کردن وزنه به طور غیر صحیح به گذراندن بهتر این دوران کمک میکند.
سوزش سر دل
بسیاری از زنان باردار درجاتی از سوزش سر دل را خواهند داشت که به دلیل رفلاکس و برگشت ترشحات اسیدی معده به مری است. برای کاهش آن اجتناب از پر خوری در هر وعده غذایی، دراز نکشیدن بلا فاصله بعد از غذا و اجتناب از غذاهای دیر هضم و سنگین توصیه میشود.وعده های غذایی کم حجم و مکرر به همه زنان باردار برای کاهش عوارض گوارشی کمک خواهد کرد.
ترشحات واژینال
بطور کلی ما با افزایش ترشحات واژینال در بارداری بخصوص در اوایل و اواخر ان مواجه هستیم. اکثر مواقع این ترشحات نرمال بوده و نشانه عفونت نیستند.در صورت مواجه شدن با خارش، سوزش، دردو ترشحات بد بو لازم است بیمار معاینه شده و بر حسب نوع عفونت داروی مناسب را مصرف نماید.ترشحات کاملا آبکی ویا همراه با خونابه میتواند نشانه ای از پارگی کیسه آبوزایمان زودرس باشد. ترشحات سفید یا سبز پنیری نشانه ای از عفونتهای قارچی است و لازم است درمان شود. بعضی از عفونتهای واژن مثل باکتریوز و تریکومونا میتوانند عاملی برای شروع زایمان زودرس باشند. .تکرر ادرار در حاملگی بخصوص در سه ماهه اول وماههای اخر شایع است و در صورتی که همراه با سوزش ادرار، خون در ادرار و یا همراه دردپهلو (ناحیه کلیه)و تب باشد میتواند نشانه ای از عفونت کلیه باشد. عفونتهای ادراری از عفونتهای شایع دوران بارداری هستند و میتوانند کاملا بدون علامت باشند. لذادر این دوران دوبار یا بیشترازمایش ادرارتوسط پزشک نوشته میشود.
خواب و خستگی
گاها از ابتدای حاملگی زنان از کرختی، احساس خستگی و خواب آلودگی شکایت دارند. در سه ماهه اول این حالتها طبیعی است .البته باید از سلامت فرد مطمئن شد ، کم خونی، کمبود ویتامین ها بخصوص ویتامین D، اختلالات تیروئید میتواند این حالت ها را تشدید نماید.
به نظر میرسد هورمون پروژسترون در بروز این علائم نقش داشته باشد. در عین حال کیفیت خواب کاهش می یابد.در اواخر سه ماهه دوم میزان کلی خواب شبانه کم شده و زنان معمولا در این زمان از اختلال در خواب شاکی هستند. حدود نیمی از زنان در این دوران خر و پف میکنند. در سه ماهه سوم تقریبا در تمام زنان وضعیت خواب به هم میخورد.
یک نکته مهم در حاملگی نحوه خوابیدن زن باردار است . از زمانی که رشد جنین مشهود میشود و بزرگی شکم به چشم دیده میشود ،از حدود هفته ۱۶ به بعد ،بهتر است از خوابیدن به شکم و پشت پرهیز کرده و خود را به خوابیدن به پلو عادت دهند.در وضعیت خوابیدن به پهلو خونرسانی به جفت و جنین بهتر است . خوابیدن به پشت بخصوص در نیمه دوم حاملگی باعث کاهش خونرسانی به رحم شده و در طولانی مدت رشد جنین را کاهش خواهد داد. در اواخر بارداری خوابیدن به پشت باعث افت فشار خون وتنگی نفس میشود. یک تصور غلط و بسیار شایع اینست که به زنان حامله گفته میشود موقع تغییر وضعیت در هنگام خواب حتما باید بنشینند و بعد بچرخند و علت آنرا پیجیدن بند ناف دور بچه بیان میکنند . این تصور کاملا غلط است برای چرخیدن دذ هنگام خواب در همان حالت دراز کش میتوانید بچرخید ونیازی به نشستن نیست .پیچیدن بند ناف به حرکات خود جنین مربوط است نه حرکات مادر.
یبوست و هموروئید
اکثر زنان باردار به علت هورمونهای حاملگی بخصوص افزایش میزان پروژسترون دچار یبوست میشوند. برای رفع این حالت افزایش مصرف مایعات، مصرف فراوان میوه و سبزیجات و مصرف انواع فیبر ها مثل کلم و کاهو ، استفاده از آلو، انجیر، زیتون و روغن زیتون و اب فراوانتوصیه میشود. کم تحرکی باعث تشدید یبوست خواهد شد .بنابر این انجام ورزش و پیاده روی و فعالیت فیزیکی در حاملگی در کاهش یبوست بسیار مفید است.
تورم وریدهای ناحیه مقعد و یا واریس این وریدها به علت افزایش جریان خون لگن و کاهش تخلیه وریدی در ناحیه لگن و اندام تحتانی باعث ایجاد درجاتی از ورم پا ،واریس و هموروئید میشود . بی حس کننده های موضعی، نشستن در آب گرم،عوامل نرم کننده مدفوع و ملین ها درد و تورم را کاهش میدهند.
واریسهای اندام تحتانی نیز در حاملگی بیشتر خواهند شد. استراحت دوره ای و بالا نگه داشتن پا و اجتناب از ایستادن طولانی و پوشیدن جورابهای الاستیک برای کاهش تورم و واریس پا مفید است.
